مطالبی در مورد تقويم هجری شمسی و ...
[ jdf.scr.ir ]
تقویم هجری شمسی را نخستین بار عبدالغفارخان نجم الدوله استخراج کرد. او عبارت 1264 شمسی را در حاشیه تقویم سال 807 جلالی مطابق 3-1302 هجری قمری ذکر کرد و از آن تاریخ به بعد، تقویمی را در ایران رایج کرد که اساس آن شمسی و مبداء آن هجرت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از مکّه مکرمه به مدینه منوره باشد. البته تقویمی که او نوشت، به تقویم هجری شمسی برجی معروف است که اصول آن به قرار زیر است:
• مبداء آن، اول فروردین ماه سال شمسی هجرت پیامبر اسلام از مکّه مکرمه به مدینه منوره است که 119 روز قبل از اول محرم سال اول هجری قمری و مطابق با روز جمعه 19 مارس 622 میلادی است.
• لحظه تحویل سال مقارن با عبور مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری است، وقتی که خورشید از نیم کره جنوبی وارد نیمکره شمالی آسمان می شود. این لحظه که اول برج حمل نامیده می شود، نوروز نامیده می شود و همیشه بر روز اول بهار منطبق است.
• سال هجری شمسی برجی از نوع سال شمسی حقیقی است، یعنی مدت زمان دو عبور متوالی مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری. مدت متوسط آن 365 شبانه روز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 2/45 ثانیه اندازه گیری شده؛ اما مدت سال شمسی حقیقی ثابت نیست و بر اثر تغییر تعدادی از پارامترهای نجومی، تغییر می کند.
مدت سال شمسی حقیقی در دوره ای50 ساله (1385-1335هـ.ش ) بین 365 شبانه روز و 5 ساعت و 42 دقیقه تا 365 شبانه روز و 6 ساعت و 4 دقیقه در تغییر بوده است. توجه داشته باشید این مقدار متفاوت با سال نجومی است که زمین یک دور کامل به دور خورشید می گردد و مقدار آن 365.2564 شبانه روز معادل 365 شبانه روز و 6 ساعت و 9 دقیقه و 10 ثانیه است.
• این تقویم شامل 12 ماه حقیقی به نام « بُرج » است که به نام 12 صورت فلکی قدیمی منطقه البروج که خورشید هر سال از آن ها عبور می کند، نام گذاری شده است. از حدود 20 قرن قبل از آن، منجمان دایره البروج را به 12 برج مساوی قرارداری تقسیم کرده بودند که اغلب متفاوت از آن صورت فلکی ای است که خورشید در آن به سر می برد.
ضمن آن که به دلیل حرکت تقدیمی زمین، محور زمین هر 25800 سال یک بار در آسمان دور می زند و برج ها در این بازه زمانی یک دور کامل روی تمام صورت های فلکی گردش می کنند (همین حرکت موجب تفاوت بین سال شمسی حقیقی و سال نجومی است).
از سوی دیگر، به دلیل حرکت ظاهری غیر یکنواخت مرکز خورشید در آسمان، طول هر برج از 29 تا 32 روز متفاوت بود و همانند ماه قمری، گاه پیش می آمد که طول یک برج از سالی به سال دیگر تغییر کند. هر 4 یا 5 سال یک بار نیز مجموع طول سال به 366 شبانه روز می رسید و به اصطلاح، سال کبیسه می شد.
تقویم هجری شمسی برجی در آغاز رسمی نبود و تنها در تقویم های قدیمی و در امور گمرکات و مالیّه ایران مورد استفاده قرار می گرفت؛ تا آن که در سال 1328 هجری قمری / 1288 هجری شمسی، میرزا عبدلحسین خان شیبانی وحیدالملک، نماینده تهران در مجلس شورای ملّی، طرحی با موضوع قید تاریخ کلیه معاملات و مبادلات مشترکه عمومی را از تاریخ قمری به هجری شمسی برجی پیشنهاد کرد. این پیشنهاد در دوره دوم مجلس شورای ملی ایران در ماده 3 قانون محاسبات عمومی، مصوّب 21 صفر 1329 / 2 حوت 1289 پذیرفته شد و تقویم هجری شمسی بُرجی به عنوان مقیاس رسمی زمان در محاسبات دولتی تصویب شد.
تقویم هجری شمسی از لحاظ نجومی و طبیعی، از بهترین و دقیق ترین تقویم های جهان محسوب می شود. برخی از دلایل برتری این تقویم به ترتیب زیر است:
• مدت سال شمسی، نوروز و کبیسه های تقویم هجری شمسی دقیقا بر مبنای محاسبات نجومی تعیین می شود. تقویم هجری شمسی، تنها تقویم متداول در جهان است که علاوه بر کبیسه های چهارساله، کبیسه پنج ساله نیز دارد. وجود کبیسه های پنج ساله، باعث انطباق دایمی و دقیق تر تقویم هجری شمسی با فصول طبیعی می شود.
• تعداد روزهای ماه های تقویم هجری شمسی مبنای نجومی و طبیعی دارد. به عبارت دقیق تر، تعداد روزهای ماه ها با مدت حرکت ظاهری غیر بکنواخت مرکز خورشید روی دایره البروج هماهنگی کامل دارد.
• آغاز سال تقویم هجری شمسی، با سالگرد تولد بهار و آغاز شکوفایی دوباره طبیعت شروع می شود.
قبل از جهانی شدن گاهشماری میلادی در بسیاری از کشورهای اسلامی و رسمی شدن گاهشماری هجری خورشیدی در ایران و افغانستان، سالنمای هجری قمری سالنمای اصلی سرزمینهای اسلامی بود و وقایع تاریخی در اکثر قریب به اتفاق موارد با این گاهشماری ثبت میشد.
مبدأ گاهشماری هجری قمری مانند گاهشماری هجری خورشیدی، سال هجرت پیامبر اسلام، محمد، سال ۶۲۲ میلادی از مکه به مدینه می باشد. آغاز هجرت پیامبر اسلام از مکه روز دوشنبه (۱ ربیعالاول/ ۲۴ شهریور سال ۱ هجری) برابر با ۱۳ سپتامبر ۶۲۲ میلادی قدیم (ژولیانی) و ۱۶ سپتامبر ۶۲۲ میلادی جدید (گرگوری) و ورود پیامبر به مدینه روز ۸ ربیعالاول همان سال می باشد. سرآغاز گاهشماری هجری قمری روز جمعه «۱ محرم سال ۱ هجری قمری» (۲۷ تیر سال ۱هجری شمسی) برابر با ۱۶ ژوئیه ۶۲۲ میلادی قدیم (ژولیانی) و ۱۹ ژوئیه ۶۲۲ میلادی جدید (گرگوری) است.[۱]
ماههای این گاهشماری عبارتند از محرم، صفر، ربیعالاول، ربیعالثانی، جمادیالاول، جمادیالثانی، رجب، شعبان، رمضان، شوال، ذیقعده، و ذیحجه. شعری از ابونصر فراهی از کتاب نصابالصبیان برای کمک به حفظ کردن نام ماههای قمری وجود دارد:[۲] ز محرم چو گذشتی برسد ماه صفر دو ربیع و دو جمادی ز پی یکدیگر رجب است از پی شعبان، رمضان و شوال پس به ذیقعده و ذیالحجه بکن نیک نظر
روز اول هر ماه در این گاهشماری معمولاً بر اساس مشاهده یا پیشبینی مشاهدهپذیری هلال ماه نو، که آن را استهلال مینامند، تعیین میشود.
این گاهشماری برای کاربردهای محلی و مذهبی که آغاز ماه بر اساس استهلال واقعی می باشد کاربرد ندارد و با تقویم محلی در بعضی ماهها یک و یا دو روز متغیر است ولی در گاهشماری تطبیقی کاربرد دارد. محاسبه تبدیل گاهشماریها[۶]
* تبدیل هجری قمری به هجری خورشیدی: سال قمری را در ۱۱ ضرب کرده، حاصل را بر ۳۶۵ تقسیم میکنند. سپس نتیجه را از همان سال قمری تفریق میکنند. * تبدیل هجری قمری به گاهشماری میلادی (گرگوری): سال قمری را در ۳۲ ضرب کرده و نتیجه را بر ۳۳ تقسیم میکنند. سپس عدد حاصل را با ۶۲۲ جمع میکنند. * تبدیل هجری خورشیدی به هجری قمری : سال خورشیدی را در ۱۱ ضرب کرده بر ۳۴۵ تقسیم میککند و نتیجه را با همان سال خورشیدی جمع میکنند. * تبدیل گاهشماری میلادی (گرگوری) به هجری قمری : سال میلادی را از ۶۲۲ کم کرده و نتیجه را در ۳۳ ضرب میکنند. سپس حاصل را بر ۳۲ تقسیم میکنند.
1. ↑ گاهشماری ایرانی، موسی اکرمی، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ اول (۱۳۸۰)، صفحه ۷۵.
2. ↑ به نقل از مشیری، محمد. تبدیل تاریخ سالهای میلادی به هجری و بالعکس، بانضمام رسالهٔ تطبیقیهٔ مرحوم استاد عبدالغفار نجمالدوله. چاپ تابان.
3. ↑ کبیسه سال ۱۶ کاربردی تر از سال ۱۵ در هر دوره سی ساله میباشد.
4. ↑ چنانچه باقی مانده حاصل تقسیم سال قمری به عدد ۳۰ یکی از اعداد مذکور باشد آن سال کبیسه میباشد.
5. ↑ گاهشماری ایرانی، موسی اکرمی، تهران دفتر پژوهشهای فرهنگی (۱۳۸۰)، ص ۴۲.
6. ↑ مرادی غیاث آبادی، اسماعیل
* صفحهٔ تبدیل تاریخ: این یک صفحهٔ اینترنتی است که تمام تاریخهای متداول جهان (از جمله خورشیدی، قمری و میلادی) را با دقت روز به یکدیگر تبدیل میکند و کوچکترین خطایی ندارد. این صفحه به زبان انگلیسی است و به صورت نابرخط (آفلاین) نیز کار میکند.
* برنامهٔ تبدیل تاریخ: این برنامه تاریخهای خورشیدی، قمری و میلادی را با ذکر روز به یکدیگر تبدیل میکند. طرز کار با آن آسان است و فایل دانلود آن ۱،۵۸ مگابایت حجم دارد.
* رویت هلال ماه و علل اختلاف در تقاویم هجری قمری کشورهای اسلامی
* گزارش رئیس مرکز سالنمای موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران
* محاسبه تاریخ هجری قمری بر اساس میزان رویت ماه در هر نقطه از جهان
با این که همیشه در طول زمان، تقویم های مختلفی در جهان وجود داشته است، همه ی این تقویم ها باید دو چیز داشته باشند: واحد زمان و مبدأ زمان. کوچکترین واحد زمان که بین همه ی تقویم ها مشترک است، شبانه روز است. واحد بزرگتر، واحد هفته است که از پدیده های تکرار شوندهی طبیعت گرفته نشده است. مبنای انتخاب هفته به عنوان یک واحد زمانی، هفت جرم آسمانی غیر ستارهای هستند که با چشم غیر مسلح می توانیم آنها را در آسمان شب ببینیم. گذشتگان، پنج سیاره ی منظومه ی شمسی یعنی عطارد، زهره، مریخ، مشتری و زحل را به همراه ماه و خورشید، مقدس می دانستند، و تصور می کردند آنها هفت الهه هستند که هر کدام در یک مدار (فلک) به دور زمین میگردند. آنها هر روز برای یکی از این الهه ها مراسم خاصی را اجرا میکردند و این مراسم در دوره های هفت روزه تکرار می شدند. پس از هفته، می رسیم به واحد ماه. برخی تقویم ها بر اساس ماه قمری و برخی دیگر بر اساس ماه های قراردادی تنظیم میشوند. انسانها از زمان های گذشته شاهد بودند که هلال ماه هر شب تغییر میکند. آنها دریافتند که فاصله ی زمانی میان دو هلال یکسان حدود ۲۹٫۵ شبانه روز است. به این دوره، ماه قمری می گویند.
واحد دیگر زمان، سال است. سال خورشیدی و سال قمری دو واحدی است که در تقویم ها شناخته میشود. سال خورشیدی یا شمسی برابر با مدت زمانی است که زمین یک بار به دور خورشید میگردد. در گذشته که انسان ها از گردش زمین به دور خورشید آگاه نبودند، با کمک مشاهدات اخترشناسی دریافتند که زاویه ی تابش خورشید روز به روز تغییر میکند. یعنی در روزهای مختلف سال، در یک ساعت معین از روز، مثلاً به هنگام ظهر، مکان خورشید در آسمان یکسان نیست و در نتیجه طول سایه ی اجسام در ظهر روزهای مختلف سال، تغییر میکند و پس از گذشت ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه و ۴۶ ثانیه، زاویه ی تابش خورشید و موقعیت سایه ها دوباره به وضعیت قبلی خود برمیگردد. بعضی تقویم ها مانند تقویم رسمی کشور ما و بسیاری از کشورهای شرق آسیا و نیز تقویم میلادی بر اساس سال خورشیدی تنظیم میشوند. بعضی تقویم های دیگر مانند تقویم مذهبی ما و نیز تقویم اکثر کشورهای عربی، بر اساس سال قمری تهیه و تنظیم میشوند. سال قمری شامل دوازده دورهی هلالی ماه و معادل ۳۵۴ روز است.
تقویم دیگری نیز وجود دارد که تقویم شمسی- قمری نامیده میشود. در این تقویم از ماه های قمری استفاده میشود ولی سال آنها خورشیدی است. برای اینکه ۱۱ روز اختلاف سال شمسی و قمری را جبران کنند، معمولاً هر دو یا سه سال یک بار، یک ماه به سال قمری افزوده میشود و این سال ۱۳ ماهه را سال کبیسه می نامند. یکی از تقویم های هندی و نیز تقویم مذهبی یهودیان، این گونه است.
در این تقویم ۱۲ ماه به نام ۱۲ حیوان و هر سال نیز به نام یکی از همین حیوانات است. موش، گاو، ببر (یا پلنگ)، گربه (یا خرگوش)، اژدها (یا نهنگ)، مار، اسب، بز (یا گوسفند)، میمون، مرغ، سگ و خوک به ترتیب نام سال ها و ماه های این تقویم هستند. بوداییان عقیده دارند که این حیوانات دعوت بودا را پاسخ داده اند و بودا نیز سرنوشت جهان را به آنها سپرده است. در اعتقاد اقوام ترک، این ۱۲ حیوان توانستند در یک مراسم شکار از رودخانه ی بزرگی بگذرند و نام آن ها بر تقویمی که در دست تنظیم بود گذاشته شد. مبدأ این تقویم به درستی معلوم نیست و بیشتر جنبه ی افسانه ای دارد. در یک محاسبه ی دورهای مبدأ آن را به حدود ۸۹ میلیون سال قبل که تصور می کردند آغاز آفرینش بوده است، نسبت می دهند.
تقویم هجری شمسی (خورشیدی) مبدأ گاهشماری هجری شمسی مانند گاهشماری هجری قمری، هجرت پیامبر اسلام حضرت محمّد (ص) از مکه به مدینه در تاریخ ۲۴ سرطان سال ۱ هجری خورشیدی (۱۶ ژوئیه ۶۲۲ میلادی) است. البته سال خورشیدی با ۳ماه و ۲۴روز دیرکرد از ۱ حمل آغاز میشود.
این گاهشماری از ۳۶۵ روز در قالب ۱۲ ماه تشکیل شده است و دقیقترین تقویم جهان میباشد.
اکنون این تقویم در کشورهای افغانستان و ایران تقویم رسمی است. در ایران با تصویب مجلس شورای ملی در ۱۱ حمل ۱۳۰۴، گاهشماری هجری شمسی تقویم رسمی کشور اعلام شد.
هر سال دارای ۴ فصل با نامهای بهار، تابستان، خزان، و زمستان است و هر فصل ۳ ماه دارد و هر ماه تقريبا ۴ هفته و هرهفته ۷ روز با نامهای شنبه، یکشنبه، دوشنبه، سهشنبه، چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه دارد. هر سال با ۱ حمل فصل بهار آغاز میشود.
بلندترین روز سال در ۱ سرطان و بلندترین شب سال در شب یلدا (از غروب ۳۰ قوس تا طلوع آفتاب در ۱ جدی) رخ میدهد. طول ماههای این تقویم در طول تاریخ و در کشورهای مختلف متفاوت بوده است.
گاهشماری میلادی
گاهشماری میلادی گاهشماری است که هماکنون در بیشتر کشورهای جهان استفاده میشود. این گاهشماری تغییر یافتهٔ گاهشماری یولیانی است و نخست از سوی آلویسیوس لیلیوس که دکتری از اهالی ناپل بود پیشنهاد شد و توسط پاپ گرگوریوس هشتم در ۲۴ فوریهی ۱۵۸۲ پذیرفته شد. سال میلادی ۱۲ ماه دارد.
گاهشماری هجری قمری
گاهشماری هجری قمری، گاهشماری براساس چرخش ماه است که توسط مسلمانان و نیز در بسیاری از کشورهای اسلامی به عنوان سالنمای مذهبی یا در مواردی سالنمای مدنی استفاده میشود. از این سالنمای در بسیاری از آیینهای اسلامی، از قبیل روزه، حج، تعیین ماههای حرام، و عزاداری استفاده میشود. مبدأ گاهشماری هجری قمری مانند گاهشماری هجری خورشیدی، هجرت پیامبر اسلام حضرت محمّد (ص) از مکه به مدینه در تاریخ ۲۴ سرطان ۱ هجری شمسی (برابر با ۱۶ ژوئیه ۶۲۲ میلادی) است. البته سال قمری، با دو ماه دیرکرد از ۱ محرم آغاز میشود. در این گاهشماری هر سال ۱۲ ماه دارد که هر کدام ۲۹ روزه یا ۳۰ روزه بسته به خرخش ماه هستند. طول سال ۳۵۴ روز (در سالهای عادی) یا ۳۵۵ روز (در سالهای کبیسه) است. روز اول هر ماه در این گاهشماری معمولاً بر اساس مشاهده یا پیشبینی مشاهدهپذیری هلال ماه نو، که آن را استهلال مینامند، تعیین میشود. ولی در بعضی کشورها از روشی محاسباتی برای تقریب زدن طول ماههای قمری استفاده میشود که ماهها را در آن به طور متناوب ۳۰ روزه و ۲۹ روزه میگیرند و در هر سی سال، ۱۱ سال را با ۳۰ روزه کردن آخرین ماه، ذیحجه، کبیسه میکنند. گاهشماری حاصل از این روش اخیر را گاهشماری هجری قمری قراردادی نامیدهاند. ماههای این گاهشماری عبارتند از محرم، صفر، ربیعالاول، ربیعالثانی، جمادیالاول، جمادیالثانی، رجب، شعبان، رمضان، شوال، ذیقعده، و ذیحجه. شعری از ابونصر فراهی از کتاب نصاب الصبیان برای کمک به حفظ کردن نام ماههای قمری وجود دارد:
ز محرم چو گذشتی برسد ماه صفر
دو ربیع و دو جمادی ز پی یکدیگر
رجب است از پی شعبان، رمضان و شوال
پس به ذیقعده و ذیالحجه بکن نیک نظر
تقویم به هر کدام از روشهایی اطلاق میشود که برای نگهداشتن حساب روزها بکار گرفته میشوند. تقویم مجموعه قواعدی را گویند که بتوان شرح وقایعی را به ترتیب زمانی و گاهشماری بر آن مبنأ ، بنا نهاد. در محل ، تقویم ممکن است بصورت یک جدول ، یک کتاب و یا یک سری از صفحات باشد که نشانگر روزهای هفته ، ماهها و گاهی شماره ترتیب روز در سال باشد. کاهش یک تقویم اطلاعات بیشتری را شامل میشود، مثل تاریخ تعطیلیها و وقایع تاریخی و همچنین اطلاعات نجومی مانند اهله قمر ، طول روز ، ساعتهای طلوع و غروب خورشید ، خورشید و ماه گرفتگی و جذر و مد.
تقویم قمری
قدیمیترین نوع تقویم و متداولترین آن درقدیم ، تقویم قمری است. در این تقویم ماه عرضی تقریبا همان قمری واقعی و اولین روز هر ماه عرضی تقریبا روزی است که ماه نو ، حادث میشود. یک شخص بیسواد که قادر به خواندن تقویم نباشد، بسادگی از روی اهله قمر میتواند با تقریب خوبی تاریخ روز در ماه را بداند. در تقویم قمری ماه شمسی ملاک عمل نیست و برای اینکه طول ماههای قمری عدد صحیح باشد و مطابقتی بین ماهها بوجود آید، یک راه حل قدیمی این بود که ماههای قمری عرضی را بجای 5306/29 روز ، یک درمیان 29 روز بگیرند. بدین ترتیب طول متوسط ماه قمری 5.29 روزمیشد و این به مقدار 0306/0 روز از طول متوسط ماه قمری کمتر بود. بعدها تقویم قمری عموما به 12 ماه قمری در یکسال قمری 354 روزه تبدیل شد و بدین ترتیب ، سال قمری به اندازه (روز 3672/0=0306/0×12) از دوره اهله قمر عقب میماند.
یک راه نسبتا دقیق برای جبران این اختلاف ، اضافه کردنه یک روز به تقویم در هر دوره سه ساله بود. راه حلهای مشابه ، در میان افزودن سه روزبه تقویم ، در هر هشت سال یا هفت روز در هر نوزده سال و یا یازده روز هر هر سی سال بوده است. تمام این راه حلها بکار گرفته شدهاند و آخرین آنها یعنی در میان افزودن یازده روز در هر 30 سال ، در بین مسلمانان رواج دارد. انتخاب سال معین برای افزودن روزها در تقویم ، تقریبا اتفاقی بوده و روزها معمولا به آخرین ماه کوتاه سال اضافه میشده که بتوان بسادگی آن را بخاطر آورد.
تقویم اسلامی یکی از تقویمهایی قدیمی است که دارای 12 ماه قمری 29 یا 30 روزه بوده و هیچ ماهی به عنوان میان افزون به آن اضافه نمیشود و کوششی برای انطباق آن با سال شمسی صورت نمیگیرد. در نتیجه تعطیلات مختلف در طی یک دوره 33 ساله ، در تمام فصول گردش میکند. برای انطباق آن با طول واقعی ماههای قمری ، هر سی سال 11 روز به آن اضافه میشود روز مذهبی مسلمین در غروب روز قبل از روز عرضی آن شروع میشود. سالهای قمری مسلمین از هجرت حضرت محمد صلیاللهعلیهوآلهوسلم ازمکه معظمه به مدینه ، در روزجمعه شانزدهم ژوئیه 622 میلادی آغاز میشود.
تقویم قمری شمسی
زمانی که طول مدت یک سال شمسی در 25/365 روز معلوم شد، جستجو برای یک ارتباط دقیق بین سال شمسی و ماههای قمری آغاز گشت. مسأله این بود که چگونه ، با بهترین روش ، بین سال قمری(که تقریبا 11 روز از سال شمسی کوتاهتر است) وسال شمسی ارتباط ایجاد شود. یکی از اولین راه حلها ، اضافه کردن یک ماه به سال قمری در هر دوره سه ساله بود. راه حل دیگر برای ایجاد برابری اضافه کردن سه ماه به 8 سال قمری و یا 7 ماه 3 19 سال قمری استد که این تعدیل ، به ترتیب برابر یک دوره 8 ساله و یا 19 ساله شمسی است و دوره 19 ساله به دوره متونیک (Metonic) موسوم است که اسم آن از نام منجم یونانی ، متون (433 قبل از میلاد) گرفته شده است. متون کشف کرد که در هر دوره 19 ساله شمسی ، 235ماه قمری وجود دارد. هر دو دوره 8 ساله و دوره متونیک ، توسط یونانیان بکار گرفته شده است. دوره 19ساله متونیک تا حدی دقیق است و هنوز در محاسبات تقویم کلیسایی بکار گرفته میشود.
تقویم شمسی
درحال حاضر تقویم قمری در بین بسیاری از ممالک رواج ندارد. به منظور انطباق بیشتر ماههای عرضی در سال شمسی ، کاربرد قمری مورد توجه قرار نمیگیرد. تعداد ماهها ، به همان 12 ماه در سال محدود شده ، اما دیگر ماهها قمری نیستند و فازهای ماه در هر روزی از ماه عرضی ممکن است اتفاق افتد. فقط طول2422/365 روز به عنوان طول متوسط سال شمسی مبنای کار تقویم شمسی است. جزء 2422/0 تقریبا نزدیک به کسر 25/0 است. بنابراین سال 365 روزه شمسی بکار میرود و هر چهار سال یک روز به عنوان جبران جزء 25/0 به سال اضافه میگردد. سالی که یک روز به آن اضافه میشود به سال کبیسه (Leap Year) موسوم است.
این راه حل همان راه حلی است که در تقویم جولینوسی (Julian Calender) بکار گرفته شده است. این تقویم را ژولیوس سزار درست کرد و پاپ گرگوری13 اصلاحاتی در آن به عمل آورد و تا امروز در میان اروپائیان معمول و به نام گرگوری شناخته شده است. اماچون کسری که میبایست جبران شود 2422/0 است و نه 25/0 ، لذا افزودن یک روز در هر چهار سال ، به اندازه تفاوت 25/0 و 2422/0 یعنی 0078/0 روز در سال و یا در حدود 3 روز در هر چهار قرن اضافه میآید.
تقویم جولیوسی
اصلاح تقویم رومیان توسط ژولیوس سزار عملی شد. او منجم یونانی به نام سوس جنز (Sos igenes) را به عنوان مشاور بکار گرفت. تقویم در سال 46 قبل از میلاد تغییر پیدا کرد که به نام سال پایانی در هم بر همی نامیده شد. اول از همه ، تصمیم گرفته شد که اعتدال بهاری روز254 ماه مارس باشد و برای این منظور 85 روز به سال 46 قبل از میلاد اضافه شد. طول سال در 365 روز باعث قرار داده شد، گر چه آنها میدانستند سال شمسی 25/365 روزبه طول میانجامد و همچنین میدانستند که با اضافه کردن هر چهار سال یک روز ، سال با حدوث فصول تطبیق میکند. یک روزه که به آخر ماه فوریه اضافه میشد، مطابق آنچه که امروزه صورت میگیرد، انجام نمی گشت، بلکه بعد از 24 فوریه اضافه میگردید. در اصطلاح جولیوس ، روز اول ژانویه ، به عنوان شروع کارکنسولها در روز اول سال تعیین گردید. بنابراین روز اول ژانویه سال 45 قبل از میلاد ، شروع تقویم جولیوس است. نسلهای جولیوسی با طول 365 روز و شش ساعت ، در حقیقت از سال شمسی با طول 2422/365 روز بلندتر است. تفاوت به 0078/0 روز در سال و یا در حدود 3 روز در هر چهار قرن میرسد.
تقویم گرگوری (Gregorian Calender)
تقویم جولیوسی با مرور زمان دچار اشتباه شد، بدین ترتیب که عید پاک (برابر عید فطر یا عید فصح یهود که مسیحیان این عید را به یادبود برخواستن حضرت عیسیعلیهالسلام از مردگان جشن میگیرند) که یک عید بهاری است، نهایتا میتوانست به وسط تابستان بیفتد. در زمان پاپ گرگوری 13 در اواخر قرن 16 میلادی میزان اختلاف تقویم جولیوس به ده روز بالغ شد، اعتدال بهاری سال 1582 به یازدهم مارس افتاد، چنانچه طول سال شمسی کمتر از 25/365 روز بود.
در این زمان طول واقعی سال شمسی شناخته شد و پاپا گرگوری در مطابقت با آن ، تقویم را اصلاح کرد. او ده روز از سال 1582 میلادی کم کرد، تا اینکه از سال بعد ، اعتدال بهاری دوباره به 21 مارس بیفتد. روز بعد از پنج شنبه چهارم اکتبر ، 1582 به جمعه پانزدهم اکتبر تبدیل شد (تداوم روزها تغییر داده شد و روز جمعه به جای خود باقی ماند). با این تغییر تقویم جولیوسی که تغییر نکرده بود، مرتبا ، تقویم گرگوری اختلاف بیشتری پیدا میکرد. گرگوری برای رفع اختلاف بین سال شمسی و تقویم جولیوسی ، قانونی وضع کرد که هر چهار صد سال سه روز از سال کم گردد. برای این کار چنین وضع شد که سالهایی که شماره آنها به دو صفر ختم میشود سال کبیسه به حساب نیایند مگر آنکه دو عدد سمت چپ آنها بر عدد چهار قابل تقسیم باشد.
یک نابرابری دیگری باقیماند، که سال گرگوری بدین ترتیب 2425/365 روز میشود و بنابراین به اندازه 0003/0 روز از سال شمسی بلندتر است. این اضافه ، در هر ده هزار سال به سه روز بالغ میگردد و اما در چنین مدت درازی عوامل دیگری وارد میشوند. طول سال شمسی دارای تغییرات بسیار کندی است و طول آن تغییر میکند. قانون مربوط به این تغییر کاملا شناخته شده نیست. به علاوه حرکت وضعی زمین به دور محور چرخشی آن دستخوش تغییرات است که بعضی از آنها قابل پیش بینی است. تمام کشورها بلافاصله اصلاحات گرگوری را بکار نیستند. در حال حاضر کلیه کشورها تقویم گرگوری را حداقل برای منظور رسمی قبول کردهاند. [ jdf.scr.ir ]
تقویمی که ما از آن استفاده می‌کنیم، یکی از دقیقترین و مناسبترین تقویم‌های جهان است، اما متاسفانه فقط اندکی از ما آن را به خوبی می‌شناسیم و تاریخچه به وجود آمدن آن را می‌دانیم. برای مثال، برخلاف تصور عموم، تقویمی که امروز از آن استفاده می‌کنیم، قدمت هزار و سیصد و نود ساله ندارد، بلکه در همین دو قرن اخیر تدوین شده است. ابتدا با مفهوم سال شمسی حقیقی آشنا شوید.
مدت زمان بین دو عبور متوالی مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری است و مدت متوسط آن در ساعت 12 زیجی تاریخ صِفر ژانویه 1900 میلادی، 24219878/365 شبانه‌روز یا معادل 365 شبانه‌روز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 97/45 ثانیه حساب شده است. مدت متوسط سال شمسی حقیقی، ثابت نیست و سالانه معادل 0000000614/0 شبانه‌روز یا 00530/0 ثانیه از مدت متوسط سال شمسی حقیقی کاسته میشود. مدت متوسط سال شمسی حقیقی ثابت نیست و بر اثر تغییرات تعدادی از مشخصه های نجومی، تغییر میکند. (صیاد 1373، ص 29)
تقویم هجری شمسی بُرجی
اولین بار عبارت « هجری شمسی» در تقویم رسمی سال 4-1303 هجری قمری آمد. این تقویم را عبدالغفارخان نجم الدوله ( 1259 - 1326 ق) استخراج کرده بود که در بالای صفحات آن برای نخستین بار عبارت سال هجری شمسی 1265 به چشم می آید. البته عبدالغفارخان نجم الدوله در سالهای بعد و در تقویم های آن روزگار که به صورت دفترچه ای منتشر می شد، ستون جدیدی برای روزها و دوازده برج حَمَل، ثور، ... و حوت، به طور مرتب درج می کرد و بدین ترتیب وی برای اولین بار تقویمی را اختراع و ابداع کرد که امروزه به نام «تقویم هجری شمسی بُرجی» معروف شده است. تا قبل از این تاریخ، تقویمی که اساس آن شمسی و مبداء آن هجرت حضرت محمد(ص) از مکّه به مدینه باشد، در ایران رایج نبوده است. ( صیاد 1375، ص 111)
مبدا تقویم هجری شمسی بُرجی، اول بهار سال شمسی است که در آن هجرت حضرت محمد(ص) از مکّه به مدینه اتفاق افتاده است. این مبداء مطابق روز جمعه 19 مارس 622 میلادی(یولیانی) است. آغاز یا لحظه تحویل سال، (لحظه عبور مرکز خورشید از نقطة اعتدال بهاری نیمکره شمالی) دقیقاً با محاسبات نجومی تعیین میشود. به این جهت، اولین روز سال همیشه بر روز اول بهار منطبق است. این سال از لحاظ استفاده در زندگی روزمره، شامل 365 شبانه‌روز در سال کبیسه است. نام ماههای این تقویم(برجها)، به ترتیب همنام با دوازده صورت فلکی قدیمی منطقه‌البروج است.(جدول 1) تعداد شبانه‌روز هر برج برابر با مدت حرکت مرکز خورشید در همان برج که به علت حرکت ظاهری غیریکنواخت مرکز خورشید روی مدارش از 29 تا 32 شبانه‌روز تغییر میکند. در ضمن این امکان وجود داشت که تعداد شبانه‌روز‌‌های هر یک از بروج از سالی به سال دیگر تغییر کند.
نوروز (اولِ حَمَل) و کبیسه‌های تقویم هجری شمسی برجی از طریق محاسبه لحظه تحویل سال و مقایسه آن با لحظه ظهر حقیقی تعیین میشود. سال کبیسه هر چهار و گاهی هر پنج سال یکبار اتفاق می‌افتد. دوره دوم مجلس شورای ملی ایران در ماده 3 قانون محاسبات عمومی، مصوب 21 صفر 1329 مطابق 2 حوت 1289، تقویم هجری شمسی بُرجی را به عنوان مقیاس رسمی زمان در محاسبات دولتی پذیرفت(صیاد 1373، ص 29).
| ردیف | نام | معنی |
|---|---|---|
| 1 | حَمَل | بره |
| 2 | ثور | گاو |
| 3 | جوزا | دوپیکر |
| 4 | سَرَطان | خرچنگ |
| 5 | اسد | شیر |
| 6 | سنبله | خوشه |
| 7 | میزان | ترازو |
| 8 | عَقرب | کژدم |
| 9 | قوس | کمان، کماندار |
| 10 | جَدی | بزغاله |
| 11 | دَلو | آب‌دهنده، آبکش |
| 12 | حوت | دوماهی |
تقویم هجری شمسی که هم اکنون تقویم رسمی کشور است،ازهر لحاظ به جز در نام و تعداد شبانه روزهای ماهها همانند تقویم هجری شمسی بُرجی است. نام ماههای تقویم هجری شمسی ریشه اوستایی دارند: «دی» یکی از القاب اهورامزدا و نام 11 ماه بقیه، اسامی فرشتگان و یاوران اهورامزدا است(جدول 2).
| ردیف | نام | معنی |
|---|---|---|
| 1 | فروردین | نیروی پیش‌برنده |
| 2 | اردیبهشت | راستی و پاکی |
| 3 | خرداد | کمال و رسایی |
| 4 | تیر | باران |
| 5 | مرداد | جاودانگی و بی مرگی |
| 6 | شهریور | کشور برگزیده |
| 7 | مهر | عهد و پیمان |
| 8 | آبان | آبها |
| 9 | آذر | آتش |
| 10 | دی | آفریدگار، دادار |
| 11 | بهمن | اندیشه نیک |
| 12 | اسفند | فروتنی و بردباری |
ماههای فروردین تا شهریور 31 شبانه روز ، ماههای مهر تا بهمن 30 شبانه روز و ماه اسفند در سالهای عادی 29 و در سالهای کبیسه 30 شبانه روز است. نوروز(اول فروردین) و کبیسه‌های تقویم هجری شمسی از طریق قاعده نوروز تحویلی- محاسبه لحظه تحویل سال و مقایسه آن با لحظه ظهر حقیقی را برای نصف النهار رسمی ایران- تعیین میشود. طول جغرافیایی نصف النهار رسمی ایران 5/52 درجه شرقی است. در اینجا یکی از دو حالت زیر ممکن است اتفاق بیفتد:
الف- اگر لحظه تحویل سال، بین بعد از ظهر سیصد و شصت و پنجمین و قبل از ظهر سیصد و شصت و ششمین روز سال واقع شود، سیصد و شصت و ششمین روز سال را نوروز، و سال تمام شده را عادی به حساب می‌آورند ب- اگر لحظه تحویل سال، در بعد از ظهر سیصد و شصت و ششمین روز سال واقع شود، سیصد و شصت و هفتمین روز سال را نوروز، و سال تمام شده را کبیسه به حساب می‌آورند. (صیاد 1373، ص 30)
بررسیهای انجام شده نشان میدهد که کبیسه‌های تقویم هجری شمسی تثبیت شده نیستند و به صورت هر چهار و گاهی هر پنج سال یکبار اتفاق می‌افتند(برای اطلاع از نظرات مختلف درباره آرایه کبیسه های تقویم هجری شمسی رجوع کنید به قاسملو ص. 93- 143).
در دوره پنجم مجلس شورای ملی ایران بر اساس قانونی(مصوب 11 فروردین 1304 هجری شمسی) ، بروج به ماههای فارسی تغییر یافتند و از نوروز 1304 ، تقویم هجری شمسی به عنوان تقویم رسمی کشور، جایگزین تقویم هجری شمسی بُرجی شد(عبدالهی، ص 331).
برتریهای تقویم هجری شمسی
تقویم هجری شمسی از لحاظ نجومی و طبیعی،از بهترین و دقیقترین تقویم‌های جهان است. دلایل برتری این تقویم را می‌توانیم به این ترتیب بیان کنیم:
الف- مدت سال شمسی، نوروز و کبیسه‌های تقویم هجری شمسی، دقیقاً بر مبنای محاسبات نجومی تعیین میشود. تقویم هجری شمسی، تنها تقویم متداول در جهان است که علاوه بر کبیسه‌های چهارساله، کبیسه پنج ساله نیز دارد. وجود کبیسه‌های پنج ساله، باعث انطباق دایمی و دقیقتر تقویم هجری شمسی با فصول طبیعی میشود. ب- تعداد روزهای ماههای تقویم هجری شمسی مبنای نجومی و طبیعی دارد. به عبارت دقیقتر، تعداد روزهای ماهها با مدت حرکت ظاهری غیربکنواخت مرکز خورشید روز دایره البروج و عبور از دوازده صورت فلکی منطقه البروج، هماهنگی کامل دارد. مرکز خورشید، نیمه اول مدار ظاهری خود (شامل فصول بهار و تابستان) را در مدت 186 شبانه‌روز و نیمه دوم مدار ظاهری خود (شامل فصول پاییز و زمستان) را در سالهای عادی و کبیسه، به ترتیب در 179 و 180 شبانه‌روز طی میکند. ج- آغاز سال تقویم هجری شمسی، با سالگرد تولد بهار و آغاز شکوفایی دوباره طبیعت شروع میشود. در سیر تاریخچه تحول تقویم در جهان، هرگز تقویمی که اغاز سال آن همواره با آغاز بهار شروع شود، در هیچ مدرک و سند و یا ماخذ نجومی، تاریخی، دینی و ... ذکر نشده است.
منابع:
عبدالهی،رضا. تاریخِ تاریخ در ایران، تهران، 1366 صیاد، محمدرضا.«پیدایش و سیر تحول تقویم هجری شمسی»، میراث جاویدان، ویژه تاریخ علم در اسلام و ایران، سال 4، شماره 3 و 4 ،1375، ص 109 – 118. صیاد، محمدرضا. «تقویم هجری شمسی»، نجوم، سال 3 ، شمارة 11، مهر 1373،ص 29-31. قاسملو، فرید.«مقایسه روشها و معادلات مختلف برای اعمال کبیسه‌های گاهشماری هجری خورشیدی در منابع مختلف»، مجله تاریخ علم، شماره پنجم، 1385، ص 93 -143.
برگرفته از مرکز تقویم: calendar.ut.ac.ir
تقویم جلالی[ jdf.scr.ir ]
تقویم جلالی به استناد پژوهش محققان و گفتههای اخترشناسان، دقیقترین گاهشمار جهانی تاریخی بوده است. پیدایش دقیقترین گاهشمار تاریخی مدیون تلاش گروهی از ستارهشناسان ایرانی است که به دستور سلطان جلالالدین ملکشاه سلجوقی مأمور تعیین و محاسبۀ دقیق سال خورشیدی شدند. عبدالرحمان خازنی، ابومظفر اسفزاری، ابوعباس لوکری، محمد بن احمد معموری، میمون بن نجیب واسطی و ابن کوشک بیهقی مباهی از جملۀ این منجمان بودند، اما مشهورترین آنها مردی است که در دیوان رباعیاتش مکرراً از "فرصت کم" و "دو روز عمر" و "بازی فلک"، یعنی از زمان و پیمانه سخن گفتهاست. حکیم ابوالفتح عمر ابن ابراهیم نیشابوری مشهور به خیام.مبدأ گاهشماری ایرانی
در تقویم رسمی فعلی در ایران و افغانستان گاهشماری خورشیدی برپایهی تقویم جلالی است که به سلطان جلالالدین ملکشاه سلجوقی منسوب است. مبدأ گاهشماری هجری خورشیدی مانند گاهشماری هجری قمری، هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه در تاریخ ۲۴ تیر سال یکم هجری خورشیدی (۱۶ ژولای ۶۲۲ میلادی) است. البته سال خورشیدی با سه ماه و ۲۴روز تفاوت در اعتدال بهاری، یعنی اول فرودین که طول مدت شب با روز برابر است، آغاز میشود. تا پیش از پیدایش تقویم جلالی در سال ۴۶۷ یا ۴۷۱ سال به دوازده ماه سیروزه تقسیم میشد؛ یعنی یک سال برابر بود با ۳۶۰ روز. پنج روز باقیمانده هم عموماً در اسفندماه به روزهای سال اضافه میشد. به این ترتیب، پنج ساعت و ۴۸ دقیقه و ۴۵/۵۱ ثانیه از سال باقی میماند. این زمان در هر چهار سال، یک روز میشد و از آنجا که در محاسبه نمیآمد، روز اول فروردین در فصول سال تغییر میکرد. پیش از پیدایش تقویم جلالی ایرانیها از تقویم یزدگردی استفاده میکردند، ولی کبیسهها را اجرا نمیکردند. در واقع هر کس به میل خود کاری میکرد. تا این که در دورۀ ملکشاه سلجوقی و با احتمال نزدیک به یقین با فرمان خواجه نظامالملک تصمیم گرفته شد، تا در توس و اصفهان و مرو رصد کنند، تا دریابند خورشید در روز اول فروردین در اعتدال بهاری نیمکرۀ شمالی قرار دارد یا نه. نتیجۀ این تحقیق، تکاندهنده بود. تقویم ایرانی حدود بیست روز با تقویم نجومی فاصله داشت. یعنی در روز دوازدهم اسفند، عید نوروز به اشتباه جشن گرفته میشد. برای جبران این اشتباه، اول فروردین هجده روز جلوتر برده شد و در ابتدای اعتدال بهاری، یعنی فروردین واقعی قرار گرفت. در محاسبۀ جدید، هر سال را در چهار نوبت، ۳۶۵ روز محاسبه و سال چهارم را ۳۶۶ روز محاسبه کردند. البته، پس از هر هشت دورۀ چهارساله، سال پنجم را ۳۶۶ قرار میدادند. برای تشخیص اینکه سال هجری خورشیدی مورد نظر کبیسه است یا خیر، کافی است که باقیماندهی تقسیم سال خورشیدی را بر عدد ۳۳ بدست آوریم. اگر باقیمانده یکی از اعداد ۱، ۵، ۹، ۱۳، ۱۷، ۲۲، ۲۶ و ۳۰ بود، سال خورشیدی سال کبیسه است. به عنوان مثال سال ۱۳۸۷ را در نظر بگریرید. باقیماندهی تقسیم ۱۳۸۷ بر عدد ۳۳ برابر ۱ است بنابراین سال ۱۳۸۷، سال کبیسه است. در این محاسبه آن پنج ساعت و اندی نیز به حساب آمد تا همچنان تقویم خورشیدی با تقویم نجومی همزمان باقی بماند. بدین ترتیب، روز نوروز به عنوان نخستین روز فروردین ماه، از آن سال ثابت ماند. گاهشمار ایرانی دیگر تغییری نکرد، تا اینکه ۸۵ سال پیش در دورۀ رضا شاه با تغییراتی جزئی صورت امروزی خود را یافت.تغییرات در گاهشماری ایرانی
تا سال ۱۳۰۴ خورشیدی تقویم رسمی ایران بر اساس گاهشماری هجری قمری بود که ۱۱ روز از تقویم خورشیدی کوتاهتر است و به این ترتیب فصول سال مطابق این گاهشماری در گردش بود. نام ماههای ایرانی هم بر اساس گاهشماری قمری بوده، مثل محرم و صفر و رمضان. اما با تصویب مجلس شورای ملی در ۱۱ فروردین ۱۳۰۴، گاهشماری هجری خورشیدی، تقویم رسمی ایران شد و نام ماهها هم به نامهای اوستایی تغییر کرد. تقویم قمری به عنوان سالشمار مذهبی در کنار گاهشمار خورشیدی باقی ماند، اما به ترتیب فصول و زمانبندی دقیقی که در دورۀ ملکشاه سلجوقی انجام شده بود، بازگشت. با این همه، تقویم امروزی ایران و افغانستان تفاوتی هم نسبت به تقویم جلالی دارد که مربوط به نحوۀ محاسبۀ کبیسه است. مطابق تقویم مدرن ایران تنها به جای افزودن پنج روز به سال، شش ماه نخست سال سی و یک روز، و پنج ماه دوم سی روز و اسفند را بیست و نه روزه قرار داده شد که هر چهار یا پنج سال، سی روز محاسبه میشود. در این تقویم سالی که اسفند آن سی روز است، کبیسه نامیده می شود. طول ماههای این تقویم در طول تاریخ و در کشورهای مختلف متفاوت بوده است، ولی از حدود سال ۱۳۴۸ در ایران و افغانستان طول ماهها یکسان شدهاست. تنها تفاوت گاهشماری ایران و افغانستان، نام ماههاست که در افغانستان برگرفته از زیج تقویم جلالی و به زبان عربی است: فروردین- حمل، اردیبهشت-ثور، خورداد-جوزه، تیر-سرطان، امرداد-اسد، شهریور-سنبله، مهر-میزان، آبان-عقرب، آذر-قوس، دی-جدی، بهمن-دلو و اسفند-حوت. به این شکل فصل های سال طبق گاهشمار خورشیدی بر خلاف تقویم اروپایی به وسط ماه نمیافتد و مثلاً اول تابستان درست اول ماه است و روز اول نوروز که اعتدال بهاری است، نخستین روز فروردین و آغاز سال نو در ایران و افغانستان است.همه چیز در مورد تقویم هجری شمسی، شاهکار ایرانیان[ jdf.scr.ir ]
تقویمی که امروز از آن استفاده می کنیم، جزو دقیق ترین گاهشماری های جهان است. این تقویم که 125 سال بیشتر عمر ندارد ( نه 1400 سال ) و در طول عمر خود فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر گذاشته است.تقویم هجری شمسی را نخستین بار عبدالغفارخان نجم الدوله استخراج کرد. او عبارت 1264 شمسی را در حاشیه تقویم سال 807 جلالی مطابق 3-1302 هجری قمری ذکر کرد و از آن تاریخ به بعد، تقویمی را در ایران رایج کرد که اساس آن شمسی و مبداء آن هجرت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از مکّه مکرمه به مدینه منوره باشد. البته تقویمی که او نوشت، به تقویم هجری شمسی برجی معروف است که اصول آن به قرار زیر است:
• مبداء آن، اول فروردین ماه سال شمسی هجرت پیامبر اسلام از مکّه مکرمه به مدینه منوره است که 119 روز قبل از اول محرم سال اول هجری قمری و مطابق با روز جمعه 19 مارس 622 میلادی است.
• لحظه تحویل سال مقارن با عبور مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری است، وقتی که خورشید از نیم کره جنوبی وارد نیمکره شمالی آسمان می شود. این لحظه که اول برج حمل نامیده می شود، نوروز نامیده می شود و همیشه بر روز اول بهار منطبق است.
• سال هجری شمسی برجی از نوع سال شمسی حقیقی است، یعنی مدت زمان دو عبور متوالی مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری. مدت متوسط آن 365 شبانه روز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 2/45 ثانیه اندازه گیری شده؛ اما مدت سال شمسی حقیقی ثابت نیست و بر اثر تغییر تعدادی از پارامترهای نجومی، تغییر می کند.
مدت سال شمسی حقیقی در دوره ای50 ساله (1385-1335هـ.ش ) بین 365 شبانه روز و 5 ساعت و 42 دقیقه تا 365 شبانه روز و 6 ساعت و 4 دقیقه در تغییر بوده است. توجه داشته باشید این مقدار متفاوت با سال نجومی است که زمین یک دور کامل به دور خورشید می گردد و مقدار آن 365.2564 شبانه روز معادل 365 شبانه روز و 6 ساعت و 9 دقیقه و 10 ثانیه است.
• این تقویم شامل 12 ماه حقیقی به نام « بُرج » است که به نام 12 صورت فلکی قدیمی منطقه البروج که خورشید هر سال از آن ها عبور می کند، نام گذاری شده است. از حدود 20 قرن قبل از آن، منجمان دایره البروج را به 12 برج مساوی قرارداری تقسیم کرده بودند که اغلب متفاوت از آن صورت فلکی ای است که خورشید در آن به سر می برد.
ضمن آن که به دلیل حرکت تقدیمی زمین، محور زمین هر 25800 سال یک بار در آسمان دور می زند و برج ها در این بازه زمانی یک دور کامل روی تمام صورت های فلکی گردش می کنند (همین حرکت موجب تفاوت بین سال شمسی حقیقی و سال نجومی است).
از سوی دیگر، به دلیل حرکت ظاهری غیر یکنواخت مرکز خورشید در آسمان، طول هر برج از 29 تا 32 روز متفاوت بود و همانند ماه قمری، گاه پیش می آمد که طول یک برج از سالی به سال دیگر تغییر کند. هر 4 یا 5 سال یک بار نیز مجموع طول سال به 366 شبانه روز می رسید و به اصطلاح، سال کبیسه می شد.
تقویم هجری شمسی برجی در آغاز رسمی نبود و تنها در تقویم های قدیمی و در امور گمرکات و مالیّه ایران مورد استفاده قرار می گرفت؛ تا آن که در سال 1328 هجری قمری / 1288 هجری شمسی، میرزا عبدلحسین خان شیبانی وحیدالملک، نماینده تهران در مجلس شورای ملّی، طرحی با موضوع قید تاریخ کلیه معاملات و مبادلات مشترکه عمومی را از تاریخ قمری به هجری شمسی برجی پیشنهاد کرد. این پیشنهاد در دوره دوم مجلس شورای ملی ایران در ماده 3 قانون محاسبات عمومی، مصوّب 21 صفر 1329 / 2 حوت 1289 پذیرفته شد و تقویم هجری شمسی بُرجی به عنوان مقیاس رسمی زمان در محاسبات دولتی تصویب شد.
تقویم هجری شمسی[ jdf.scr.ir ]
در اواخر سال 1303 هجری شمسی بُرجی، جمعی از نمایندگاه دوره پنجم مجلس شورای ملی ایران، طرحی را پیشنهاد کردند که نام برج های عربی متداول در تقویم بُرجی به نام های فارسی تبدیل شود و نام سال ها در دوره دوازده حیوانی رایج نیز متروک شود. پس از بحث های فراوان، بالاخره در جلسه 148 مجلس شورای ملی ایران در شب سه شنبه 11 فروردین 1304، قانون تبدیل بروج به ماه های فارسی از نوروز 1304 شمسی به تصویب رسید و تقویم هجری شمسی به عنوان تقویم رسمی کشور پذیرفته شد.قانون تقویم هجری شمسی
تقویم هجری شمسی که تا امروز تقویم رسمی کشور است، به غیر از نام و طول هر ماه همانند تقویم هجری شمسی بُرجی است. نام ماه های تقویم هجری شمسی ریشه اوستایی دارند و از القاب اهورا مزدا یا اسامی فرشتگان انتخاب شده است.تقویم هجری شمسی از لحاظ نجومی و طبیعی، از بهترین و دقیق ترین تقویم های جهان محسوب می شود. برخی از دلایل برتری این تقویم به ترتیب زیر است:
• مدت سال شمسی، نوروز و کبیسه های تقویم هجری شمسی دقیقا بر مبنای محاسبات نجومی تعیین می شود. تقویم هجری شمسی، تنها تقویم متداول در جهان است که علاوه بر کبیسه های چهارساله، کبیسه پنج ساله نیز دارد. وجود کبیسه های پنج ساله، باعث انطباق دایمی و دقیق تر تقویم هجری شمسی با فصول طبیعی می شود.
• تعداد روزهای ماه های تقویم هجری شمسی مبنای نجومی و طبیعی دارد. به عبارت دقیق تر، تعداد روزهای ماه ها با مدت حرکت ظاهری غیر بکنواخت مرکز خورشید روی دایره البروج هماهنگی کامل دارد.
• آغاز سال تقویم هجری شمسی، با سالگرد تولد بهار و آغاز شکوفایی دوباره طبیعت شروع می شود.
برگرفته از سایت: مناسب
گاهشماری هجری قمری[ jdf.scr.ir ]
گاهشماری هجری قمری، گاهشماری براساس چرخش ماه است که توسط مسلمانان و نیز در بسیاری از کشورهای اسلامی به عنوان سالنمای مذهبی یا در مواردی سالنمای مدنی استفاده میشود. از این سالنمای در بسیاری از آیینهای اسلامی، از قبیل روزه، حج، تعیین ماههای حرام، و عزاداری استفاده میشود. در زمان خلافت عمر بن خطاب خليفه دوم مسلمين به توصیه علی بن ابیطالب هجرت پيامبر اسلام از مكه به مدينه مبدأ اين تقويم قرار گرفت و مدون شد.قبل از جهانی شدن گاهشماری میلادی در بسیاری از کشورهای اسلامی و رسمی شدن گاهشماری هجری خورشیدی در ایران و افغانستان، سالنمای هجری قمری سالنمای اصلی سرزمینهای اسلامی بود و وقایع تاریخی در اکثر قریب به اتفاق موارد با این گاهشماری ثبت میشد.
مبدأ گاهشماری هجری قمری مانند گاهشماری هجری خورشیدی، سال هجرت پیامبر اسلام، محمد، سال ۶۲۲ میلادی از مکه به مدینه می باشد. آغاز هجرت پیامبر اسلام از مکه روز دوشنبه (۱ ربیعالاول/ ۲۴ شهریور سال ۱ هجری) برابر با ۱۳ سپتامبر ۶۲۲ میلادی قدیم (ژولیانی) و ۱۶ سپتامبر ۶۲۲ میلادی جدید (گرگوری) و ورود پیامبر به مدینه روز ۸ ربیعالاول همان سال می باشد. سرآغاز گاهشماری هجری قمری روز جمعه «۱ محرم سال ۱ هجری قمری» (۲۷ تیر سال ۱هجری شمسی) برابر با ۱۶ ژوئیه ۶۲۲ میلادی قدیم (ژولیانی) و ۱۹ ژوئیه ۶۲۲ میلادی جدید (گرگوری) است.[۱]
ماهها و روزها
در این گاهشماری هر سال ۱۲ ماه دارد که هر کدام بسته به چرخش ماه ۲۹ روزه یا ۳۰ روزه هستند. طول سال ۳۵۴ روز (در سالهای عادی) یا ۳۵۵ روز (در سالهای کبیسه) است.ماههای این گاهشماری عبارتند از محرم، صفر، ربیعالاول، ربیعالثانی، جمادیالاول، جمادیالثانی، رجب، شعبان، رمضان، شوال، ذیقعده، و ذیحجه. شعری از ابونصر فراهی از کتاب نصابالصبیان برای کمک به حفظ کردن نام ماههای قمری وجود دارد:[۲] ز محرم چو گذشتی برسد ماه صفر دو ربیع و دو جمادی ز پی یکدیگر رجب است از پی شعبان، رمضان و شوال پس به ذیقعده و ذیالحجه بکن نیک نظر
روز اول هر ماه در این گاهشماری معمولاً بر اساس مشاهده یا پیشبینی مشاهدهپذیری هلال ماه نو، که آن را استهلال مینامند، تعیین میشود.
گاهشماری هجری قمری قراردادی
گاهشماری هجری قمری قراردادی یا رسمی بصورت خطی و غیر تجربی محاسبه می شود و بعنوان گاهشماری قمری یکنواخت در سطح جهان شناخته شده است. در این گاهشماری از روشی محاسباتی برای تقریب زدن طول ماههای قمری استفاده میشود که ماهها را در آن به طور متناوب ۳۰ روزه (ماههای فرد) و ۲۹ روزه (ماههای زوج) در نظرگرفته میشود و در هر سی سال، ۱۱ سال را، با ۳۰ روزه کردن آخرین ماه (ذیحجه) کبیسه میکنند. در یک دوره سی ساله سالهای ۲، ۵، ۷، ۱۰، ۱۳، ۱۵ (یا ۱۶)[۳]، ۱۸، ۲۱، ۲۴، ۲۶، ۲۹ طول سال بصورت کبیسه (۳۵۵ روزه)[۴] و در نوزده سال دیگر طول سال عادی (۳۵۴ روزه) میباشد. باتوجه به خطی و نسبی بودن این گاهشماری نسبت به سال قمری حقیقی (برابر ۳۶۷۰۸/۳۵۴ روز) طی حدود ۲۴۱۹ سال یکبار به اندازه یک روز نیاز به تصحیح دارد.[۵]این گاهشماری برای کاربردهای محلی و مذهبی که آغاز ماه بر اساس استهلال واقعی می باشد کاربرد ندارد و با تقویم محلی در بعضی ماهها یک و یا دو روز متغیر است ولی در گاهشماری تطبیقی کاربرد دارد. محاسبه تبدیل گاهشماریها[۶]
* تبدیل هجری قمری به هجری خورشیدی: سال قمری را در ۱۱ ضرب کرده، حاصل را بر ۳۶۵ تقسیم میکنند. سپس نتیجه را از همان سال قمری تفریق میکنند. * تبدیل هجری قمری به گاهشماری میلادی (گرگوری): سال قمری را در ۳۲ ضرب کرده و نتیجه را بر ۳۳ تقسیم میکنند. سپس عدد حاصل را با ۶۲۲ جمع میکنند. * تبدیل هجری خورشیدی به هجری قمری : سال خورشیدی را در ۱۱ ضرب کرده بر ۳۴۵ تقسیم میککند و نتیجه را با همان سال خورشیدی جمع میکنند. * تبدیل گاهشماری میلادی (گرگوری) به هجری قمری : سال میلادی را از ۶۲۲ کم کرده و نتیجه را در ۳۳ ضرب میکنند. سپس حاصل را بر ۳۲ تقسیم میکنند.
1. ↑ گاهشماری ایرانی، موسی اکرمی، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ اول (۱۳۸۰)، صفحه ۷۵.
2. ↑ به نقل از مشیری، محمد. تبدیل تاریخ سالهای میلادی به هجری و بالعکس، بانضمام رسالهٔ تطبیقیهٔ مرحوم استاد عبدالغفار نجمالدوله. چاپ تابان.
3. ↑ کبیسه سال ۱۶ کاربردی تر از سال ۱۵ در هر دوره سی ساله میباشد.
4. ↑ چنانچه باقی مانده حاصل تقسیم سال قمری به عدد ۳۰ یکی از اعداد مذکور باشد آن سال کبیسه میباشد.
5. ↑ گاهشماری ایرانی، موسی اکرمی، تهران دفتر پژوهشهای فرهنگی (۱۳۸۰)، ص ۴۲.
6. ↑ مرادی غیاث آبادی، اسماعیل
منابع:
* مرادی غیاث آبادی، اسماعیل. تقویم تطبیقی یکصد ساله قرن چهاردهم. تهران: انتشارات نوید شیراز، ۱۳۸۶.* صفحهٔ تبدیل تاریخ: این یک صفحهٔ اینترنتی است که تمام تاریخهای متداول جهان (از جمله خورشیدی، قمری و میلادی) را با دقت روز به یکدیگر تبدیل میکند و کوچکترین خطایی ندارد. این صفحه به زبان انگلیسی است و به صورت نابرخط (آفلاین) نیز کار میکند.
* برنامهٔ تبدیل تاریخ: این برنامه تاریخهای خورشیدی، قمری و میلادی را با ذکر روز به یکدیگر تبدیل میکند. طرز کار با آن آسان است و فایل دانلود آن ۱،۵۸ مگابایت حجم دارد.
* رویت هلال ماه و علل اختلاف در تقاویم هجری قمری کشورهای اسلامی
* گزارش رئیس مرکز سالنمای موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران
* محاسبه تاریخ هجری قمری بر اساس میزان رویت ماه در هر نقطه از جهان
برگرفته از: ویکی پدیا
آنچه برای پایه گذاری تقویم لازم است (سال – ماه – هفته)[ jdf.scr.ir ]
از همان آغاز دوران یکجانشینی که گاهشماری نیاز حیاتی بشر شد و اولین تقویم ها شکل گرفت، هر قومی با توجه به تغییرات تکرار شونده طبیعی، مبنایی برای تقسیم بندی زمان و تنظیم تقویم، انتخاب کرد.با این که همیشه در طول زمان، تقویم های مختلفی در جهان وجود داشته است، همه ی این تقویم ها باید دو چیز داشته باشند: واحد زمان و مبدأ زمان. کوچکترین واحد زمان که بین همه ی تقویم ها مشترک است، شبانه روز است. واحد بزرگتر، واحد هفته است که از پدیده های تکرار شوندهی طبیعت گرفته نشده است. مبنای انتخاب هفته به عنوان یک واحد زمانی، هفت جرم آسمانی غیر ستارهای هستند که با چشم غیر مسلح می توانیم آنها را در آسمان شب ببینیم. گذشتگان، پنج سیاره ی منظومه ی شمسی یعنی عطارد، زهره، مریخ، مشتری و زحل را به همراه ماه و خورشید، مقدس می دانستند، و تصور می کردند آنها هفت الهه هستند که هر کدام در یک مدار (فلک) به دور زمین میگردند. آنها هر روز برای یکی از این الهه ها مراسم خاصی را اجرا میکردند و این مراسم در دوره های هفت روزه تکرار می شدند. پس از هفته، می رسیم به واحد ماه. برخی تقویم ها بر اساس ماه قمری و برخی دیگر بر اساس ماه های قراردادی تنظیم میشوند. انسانها از زمان های گذشته شاهد بودند که هلال ماه هر شب تغییر میکند. آنها دریافتند که فاصله ی زمانی میان دو هلال یکسان حدود ۲۹٫۵ شبانه روز است. به این دوره، ماه قمری می گویند.
واحد دیگر زمان، سال است. سال خورشیدی و سال قمری دو واحدی است که در تقویم ها شناخته میشود. سال خورشیدی یا شمسی برابر با مدت زمانی است که زمین یک بار به دور خورشید میگردد. در گذشته که انسان ها از گردش زمین به دور خورشید آگاه نبودند، با کمک مشاهدات اخترشناسی دریافتند که زاویه ی تابش خورشید روز به روز تغییر میکند. یعنی در روزهای مختلف سال، در یک ساعت معین از روز، مثلاً به هنگام ظهر، مکان خورشید در آسمان یکسان نیست و در نتیجه طول سایه ی اجسام در ظهر روزهای مختلف سال، تغییر میکند و پس از گذشت ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه و ۴۶ ثانیه، زاویه ی تابش خورشید و موقعیت سایه ها دوباره به وضعیت قبلی خود برمیگردد. بعضی تقویم ها مانند تقویم رسمی کشور ما و بسیاری از کشورهای شرق آسیا و نیز تقویم میلادی بر اساس سال خورشیدی تنظیم میشوند. بعضی تقویم های دیگر مانند تقویم مذهبی ما و نیز تقویم اکثر کشورهای عربی، بر اساس سال قمری تهیه و تنظیم میشوند. سال قمری شامل دوازده دورهی هلالی ماه و معادل ۳۵۴ روز است.
تقویم دیگری نیز وجود دارد که تقویم شمسی- قمری نامیده میشود. در این تقویم از ماه های قمری استفاده میشود ولی سال آنها خورشیدی است. برای اینکه ۱۱ روز اختلاف سال شمسی و قمری را جبران کنند، معمولاً هر دو یا سه سال یک بار، یک ماه به سال قمری افزوده میشود و این سال ۱۳ ماهه را سال کبیسه می نامند. یکی از تقویم های هندی و نیز تقویم مذهبی یهودیان، این گونه است.
مبدأ زمان
نخستین روز اولین سال هر تقویم، مبدأ آن تقویم است. در دوران های مختلف رخدادهای متعددی مبدأ تقویم بودهاند؛ مانند پدیده های طبیعی چون خورشیدگرفتگی، پیدایش دنباله دار، زلزله و سیل، یا پدیده های غیرطبیعی چون ظهور یا میلاد پیامبران، یا شروع سلطنت شاه یا یک سلسله. - در تقویم یونان باستان، شروع بازیهای المپیک مبدأ زمان قرار گرفت.تقویم های امروزی
بیشتر تقویم های امروزی، ریشه در تقویم های باستانی دارند، و در واقع اصلاحشدهی همان تقویم های باستانی هستند. تقویم رسمی ایران، تقویم هجری شمسی است و ۱۲ ماه قراردادی دارد که شش ماه اول سال ۳۱ روزه، پنج ماه بعدی ۳۰ روزه و ماه آخر سال ۲۹ روزه است. چون یک سال خورشیدی چند ساعت بیشتر از ۳۶۵ روز است، این ساعتهای اضافی جمع میشوند و هر ۴ یا ۵ سال یک بار، به ماه اسفند یک روز اضافه میشود که آن سال را سال کبیسه مینامند. وقت رسمی کشور ایران و عیدهای باستانی مانند نوروز و جشن های ملّی، با این تقویم محاسبه میشود. اما چون دین رسمی ایران، اسلام است، مناسبتهای دینی با تقویم هجری قمری سنجیده میشود.تقویم میلادی
این گاهشماری، تقویم رسمی بیشتر کشورهای جهان است و بر اساس سال خورشیدی تنظیم میشود. دوازده ماه قراردادی ۳۰ و ۳۱ روزه دارد. آخرین ماه سال، فوریه، ۲۸ روزه است. ریشهی این تقویم در تقویم باستانی رومی است که در طول تاریخ تحول بسیاری داشته است و تقویم کنونی، تقویم اصلاح شدهی گریگوری است. در نسخهی باستانی این تقویم، نام روزهای هفته از نام هفت جرم آسمانی مقدس گرفته شده بود که هنوز هم برخی از آنها به جا مانده است. مثلا نام روز جمعه (Friday) از فریا (نام سیارهی زهره – الهه زیبایی و عشق)، شنبه (Saturday) از ساترن (زحل)، یکشنبه (Sunday) از سان (خورشید)، و دوشنبه (Monday) از مون (ماه) گرفته شده است.تقویم عبری
تقویمی است که یهودیان برای انجام مراسم دینی خود از آن استفاده میکنند و سال آن خورشیدی ولی ماههایش قمری است. برای تنظیم این تقویم روشهای پیچیدهای به کار گرفته میشود و در هر دورهی ۱۹ ساله، ۷ بار، یک ماهِ ۲۹ روزه به سال افزوده میشود تا اختلاف ماههای قمری و سال شمسی جبران شود.تقویم چینی
با تقویم ۱۲ حیوانی چین به علت نسبت دادن نام یک حیوان به هر سال، آشنا هستیم. این تقویم هم ترکیبی از گاهشماری خورشیدی و قمری است و هنوز در آسیای شرقی استفاده می شود. این تقویم را به ترک ها و مغول ها نیز نسبت می دهند. پس از حمله ی مغول ها به ایران در قرن هفتم هجری، برخی از ویژگی های این تقویم به تاریخ نگاری ما وارد شده است. تا چند قرن بعد در کتابهای تاریخی مانند “عالم آرای عباسی” و “ناسخ التواریخ” وقایع تاریخی را هم به سال هجری قمری و هم به سال ۱۲ حیوانی ثبت می کردند.در این تقویم ۱۲ ماه به نام ۱۲ حیوان و هر سال نیز به نام یکی از همین حیوانات است. موش، گاو، ببر (یا پلنگ)، گربه (یا خرگوش)، اژدها (یا نهنگ)، مار، اسب، بز (یا گوسفند)، میمون، مرغ، سگ و خوک به ترتیب نام سال ها و ماه های این تقویم هستند. بوداییان عقیده دارند که این حیوانات دعوت بودا را پاسخ داده اند و بودا نیز سرنوشت جهان را به آنها سپرده است. در اعتقاد اقوام ترک، این ۱۲ حیوان توانستند در یک مراسم شکار از رودخانه ی بزرگی بگذرند و نام آن ها بر تقویمی که در دست تنظیم بود گذاشته شد. مبدأ این تقویم به درستی معلوم نیست و بیشتر جنبه ی افسانه ای دارد. در یک محاسبه ی دورهای مبدأ آن را به حدود ۸۹ میلیون سال قبل که تصور می کردند آغاز آفرینش بوده است، نسبت می دهند.
برگرفته از: پارس لِرن
تبدیل تاریخ میلادی به هجری شمسی (خورشیدی )، هجری قمری و بر عکس.[ jdf.scr.ir ]
گاهشماری خورشیدیتقویم هجری شمسی (خورشیدی) مبدأ گاهشماری هجری شمسی مانند گاهشماری هجری قمری، هجرت پیامبر اسلام حضرت محمّد (ص) از مکه به مدینه در تاریخ ۲۴ سرطان سال ۱ هجری خورشیدی (۱۶ ژوئیه ۶۲۲ میلادی) است. البته سال خورشیدی با ۳ماه و ۲۴روز دیرکرد از ۱ حمل آغاز میشود.
این گاهشماری از ۳۶۵ روز در قالب ۱۲ ماه تشکیل شده است و دقیقترین تقویم جهان میباشد.
اکنون این تقویم در کشورهای افغانستان و ایران تقویم رسمی است. در ایران با تصویب مجلس شورای ملی در ۱۱ حمل ۱۳۰۴، گاهشماری هجری شمسی تقویم رسمی کشور اعلام شد.
هر سال دارای ۴ فصل با نامهای بهار، تابستان، خزان، و زمستان است و هر فصل ۳ ماه دارد و هر ماه تقريبا ۴ هفته و هرهفته ۷ روز با نامهای شنبه، یکشنبه، دوشنبه، سهشنبه، چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه دارد. هر سال با ۱ حمل فصل بهار آغاز میشود.
بلندترین روز سال در ۱ سرطان و بلندترین شب سال در شب یلدا (از غروب ۳۰ قوس تا طلوع آفتاب در ۱ جدی) رخ میدهد. طول ماههای این تقویم در طول تاریخ و در کشورهای مختلف متفاوت بوده است.
گاهشماری میلادی
گاهشماری میلادی گاهشماری است که هماکنون در بیشتر کشورهای جهان استفاده میشود. این گاهشماری تغییر یافتهٔ گاهشماری یولیانی است و نخست از سوی آلویسیوس لیلیوس که دکتری از اهالی ناپل بود پیشنهاد شد و توسط پاپ گرگوریوس هشتم در ۲۴ فوریهی ۱۵۸۲ پذیرفته شد. سال میلادی ۱۲ ماه دارد.
گاهشماری هجری قمری
گاهشماری هجری قمری، گاهشماری براساس چرخش ماه است که توسط مسلمانان و نیز در بسیاری از کشورهای اسلامی به عنوان سالنمای مذهبی یا در مواردی سالنمای مدنی استفاده میشود. از این سالنمای در بسیاری از آیینهای اسلامی، از قبیل روزه، حج، تعیین ماههای حرام، و عزاداری استفاده میشود. مبدأ گاهشماری هجری قمری مانند گاهشماری هجری خورشیدی، هجرت پیامبر اسلام حضرت محمّد (ص) از مکه به مدینه در تاریخ ۲۴ سرطان ۱ هجری شمسی (برابر با ۱۶ ژوئیه ۶۲۲ میلادی) است. البته سال قمری، با دو ماه دیرکرد از ۱ محرم آغاز میشود. در این گاهشماری هر سال ۱۲ ماه دارد که هر کدام ۲۹ روزه یا ۳۰ روزه بسته به خرخش ماه هستند. طول سال ۳۵۴ روز (در سالهای عادی) یا ۳۵۵ روز (در سالهای کبیسه) است. روز اول هر ماه در این گاهشماری معمولاً بر اساس مشاهده یا پیشبینی مشاهدهپذیری هلال ماه نو، که آن را استهلال مینامند، تعیین میشود. ولی در بعضی کشورها از روشی محاسباتی برای تقریب زدن طول ماههای قمری استفاده میشود که ماهها را در آن به طور متناوب ۳۰ روزه و ۲۹ روزه میگیرند و در هر سی سال، ۱۱ سال را با ۳۰ روزه کردن آخرین ماه، ذیحجه، کبیسه میکنند. گاهشماری حاصل از این روش اخیر را گاهشماری هجری قمری قراردادی نامیدهاند. ماههای این گاهشماری عبارتند از محرم، صفر، ربیعالاول، ربیعالثانی، جمادیالاول، جمادیالثانی، رجب، شعبان، رمضان، شوال، ذیقعده، و ذیحجه. شعری از ابونصر فراهی از کتاب نصاب الصبیان برای کمک به حفظ کردن نام ماههای قمری وجود دارد:
ز محرم چو گذشتی برسد ماه صفر
دو ربیع و دو جمادی ز پی یکدیگر
رجب است از پی شعبان، رمضان و شوال
پس به ذیقعده و ذیالحجه بکن نیک نظر
برگرفته از: مقصودی
تقویم به هر کدام از روشهایی اطلاق میشود که برای نگهداشتن حساب روزها بکار گرفته میشوند. تقویم مجموعه قواعدی را گویند که بتوان شرح وقایعی را به ترتیب زمانی و گاهشماری بر آن مبنأ ، بنا نهاد. در محل ، تقویم ممکن است بصورت یک جدول ، یک کتاب و یا یک سری از صفحات باشد که نشانگر روزهای هفته ، ماهها و گاهی شماره ترتیب روز در سال باشد. کاهش یک تقویم اطلاعات بیشتری را شامل میشود، مثل تاریخ تعطیلیها و وقایع تاریخی و همچنین اطلاعات نجومی مانند اهله قمر ، طول روز ، ساعتهای طلوع و غروب خورشید ، خورشید و ماه گرفتگی و جذر و مد.
انواع تقویم[ jdf.scr.ir ]
سه نوع اصلی تقویم توسط شبر وضع شده است. این سه تقویم عبارتند از: تقویم قمری ، تقوین شمسی و تقویم قمری شمسی که بر اساس اهله قمر و حرکت سالیانه ظاهری خورشید استوارند.تقویم قمری
قدیمیترین نوع تقویم و متداولترین آن درقدیم ، تقویم قمری است. در این تقویم ماه عرضی تقریبا همان قمری واقعی و اولین روز هر ماه عرضی تقریبا روزی است که ماه نو ، حادث میشود. یک شخص بیسواد که قادر به خواندن تقویم نباشد، بسادگی از روی اهله قمر میتواند با تقریب خوبی تاریخ روز در ماه را بداند. در تقویم قمری ماه شمسی ملاک عمل نیست و برای اینکه طول ماههای قمری عدد صحیح باشد و مطابقتی بین ماهها بوجود آید، یک راه حل قدیمی این بود که ماههای قمری عرضی را بجای 5306/29 روز ، یک درمیان 29 روز بگیرند. بدین ترتیب طول متوسط ماه قمری 5.29 روزمیشد و این به مقدار 0306/0 روز از طول متوسط ماه قمری کمتر بود. بعدها تقویم قمری عموما به 12 ماه قمری در یکسال قمری 354 روزه تبدیل شد و بدین ترتیب ، سال قمری به اندازه (روز 3672/0=0306/0×12) از دوره اهله قمر عقب میماند.
یک راه نسبتا دقیق برای جبران این اختلاف ، اضافه کردنه یک روز به تقویم در هر دوره سه ساله بود. راه حلهای مشابه ، در میان افزودن سه روزبه تقویم ، در هر هشت سال یا هفت روز در هر نوزده سال و یا یازده روز هر هر سی سال بوده است. تمام این راه حلها بکار گرفته شدهاند و آخرین آنها یعنی در میان افزودن یازده روز در هر 30 سال ، در بین مسلمانان رواج دارد. انتخاب سال معین برای افزودن روزها در تقویم ، تقریبا اتفاقی بوده و روزها معمولا به آخرین ماه کوتاه سال اضافه میشده که بتوان بسادگی آن را بخاطر آورد.
تقویم اسلامی یکی از تقویمهایی قدیمی است که دارای 12 ماه قمری 29 یا 30 روزه بوده و هیچ ماهی به عنوان میان افزون به آن اضافه نمیشود و کوششی برای انطباق آن با سال شمسی صورت نمیگیرد. در نتیجه تعطیلات مختلف در طی یک دوره 33 ساله ، در تمام فصول گردش میکند. برای انطباق آن با طول واقعی ماههای قمری ، هر سی سال 11 روز به آن اضافه میشود روز مذهبی مسلمین در غروب روز قبل از روز عرضی آن شروع میشود. سالهای قمری مسلمین از هجرت حضرت محمد صلیاللهعلیهوآلهوسلم ازمکه معظمه به مدینه ، در روزجمعه شانزدهم ژوئیه 622 میلادی آغاز میشود.
تقویم قمری شمسی
زمانی که طول مدت یک سال شمسی در 25/365 روز معلوم شد، جستجو برای یک ارتباط دقیق بین سال شمسی و ماههای قمری آغاز گشت. مسأله این بود که چگونه ، با بهترین روش ، بین سال قمری(که تقریبا 11 روز از سال شمسی کوتاهتر است) وسال شمسی ارتباط ایجاد شود. یکی از اولین راه حلها ، اضافه کردن یک ماه به سال قمری در هر دوره سه ساله بود. راه حل دیگر برای ایجاد برابری اضافه کردن سه ماه به 8 سال قمری و یا 7 ماه 3 19 سال قمری استد که این تعدیل ، به ترتیب برابر یک دوره 8 ساله و یا 19 ساله شمسی است و دوره 19 ساله به دوره متونیک (Metonic) موسوم است که اسم آن از نام منجم یونانی ، متون (433 قبل از میلاد) گرفته شده است. متون کشف کرد که در هر دوره 19 ساله شمسی ، 235ماه قمری وجود دارد. هر دو دوره 8 ساله و دوره متونیک ، توسط یونانیان بکار گرفته شده است. دوره 19ساله متونیک تا حدی دقیق است و هنوز در محاسبات تقویم کلیسایی بکار گرفته میشود.
تقویم شمسی
درحال حاضر تقویم قمری در بین بسیاری از ممالک رواج ندارد. به منظور انطباق بیشتر ماههای عرضی در سال شمسی ، کاربرد قمری مورد توجه قرار نمیگیرد. تعداد ماهها ، به همان 12 ماه در سال محدود شده ، اما دیگر ماهها قمری نیستند و فازهای ماه در هر روزی از ماه عرضی ممکن است اتفاق افتد. فقط طول2422/365 روز به عنوان طول متوسط سال شمسی مبنای کار تقویم شمسی است. جزء 2422/0 تقریبا نزدیک به کسر 25/0 است. بنابراین سال 365 روزه شمسی بکار میرود و هر چهار سال یک روز به عنوان جبران جزء 25/0 به سال اضافه میگردد. سالی که یک روز به آن اضافه میشود به سال کبیسه (Leap Year) موسوم است.
این راه حل همان راه حلی است که در تقویم جولینوسی (Julian Calender) بکار گرفته شده است. این تقویم را ژولیوس سزار درست کرد و پاپ گرگوری13 اصلاحاتی در آن به عمل آورد و تا امروز در میان اروپائیان معمول و به نام گرگوری شناخته شده است. اماچون کسری که میبایست جبران شود 2422/0 است و نه 25/0 ، لذا افزودن یک روز در هر چهار سال ، به اندازه تفاوت 25/0 و 2422/0 یعنی 0078/0 روز در سال و یا در حدود 3 روز در هر چهار قرن اضافه میآید.
تقویم جولیوسی
اصلاح تقویم رومیان توسط ژولیوس سزار عملی شد. او منجم یونانی به نام سوس جنز (Sos igenes) را به عنوان مشاور بکار گرفت. تقویم در سال 46 قبل از میلاد تغییر پیدا کرد که به نام سال پایانی در هم بر همی نامیده شد. اول از همه ، تصمیم گرفته شد که اعتدال بهاری روز254 ماه مارس باشد و برای این منظور 85 روز به سال 46 قبل از میلاد اضافه شد. طول سال در 365 روز باعث قرار داده شد، گر چه آنها میدانستند سال شمسی 25/365 روزبه طول میانجامد و همچنین میدانستند که با اضافه کردن هر چهار سال یک روز ، سال با حدوث فصول تطبیق میکند. یک روزه که به آخر ماه فوریه اضافه میشد، مطابق آنچه که امروزه صورت میگیرد، انجام نمی گشت، بلکه بعد از 24 فوریه اضافه میگردید. در اصطلاح جولیوس ، روز اول ژانویه ، به عنوان شروع کارکنسولها در روز اول سال تعیین گردید. بنابراین روز اول ژانویه سال 45 قبل از میلاد ، شروع تقویم جولیوس است. نسلهای جولیوسی با طول 365 روز و شش ساعت ، در حقیقت از سال شمسی با طول 2422/365 روز بلندتر است. تفاوت به 0078/0 روز در سال و یا در حدود 3 روز در هر چهار قرن میرسد.
تقویم گرگوری (Gregorian Calender)
تقویم جولیوسی با مرور زمان دچار اشتباه شد، بدین ترتیب که عید پاک (برابر عید فطر یا عید فصح یهود که مسیحیان این عید را به یادبود برخواستن حضرت عیسیعلیهالسلام از مردگان جشن میگیرند) که یک عید بهاری است، نهایتا میتوانست به وسط تابستان بیفتد. در زمان پاپ گرگوری 13 در اواخر قرن 16 میلادی میزان اختلاف تقویم جولیوس به ده روز بالغ شد، اعتدال بهاری سال 1582 به یازدهم مارس افتاد، چنانچه طول سال شمسی کمتر از 25/365 روز بود.
در این زمان طول واقعی سال شمسی شناخته شد و پاپا گرگوری در مطابقت با آن ، تقویم را اصلاح کرد. او ده روز از سال 1582 میلادی کم کرد، تا اینکه از سال بعد ، اعتدال بهاری دوباره به 21 مارس بیفتد. روز بعد از پنج شنبه چهارم اکتبر ، 1582 به جمعه پانزدهم اکتبر تبدیل شد (تداوم روزها تغییر داده شد و روز جمعه به جای خود باقی ماند). با این تغییر تقویم جولیوسی که تغییر نکرده بود، مرتبا ، تقویم گرگوری اختلاف بیشتری پیدا میکرد. گرگوری برای رفع اختلاف بین سال شمسی و تقویم جولیوسی ، قانونی وضع کرد که هر چهار صد سال سه روز از سال کم گردد. برای این کار چنین وضع شد که سالهایی که شماره آنها به دو صفر ختم میشود سال کبیسه به حساب نیایند مگر آنکه دو عدد سمت چپ آنها بر عدد چهار قابل تقسیم باشد.
یک نابرابری دیگری باقیماند، که سال گرگوری بدین ترتیب 2425/365 روز میشود و بنابراین به اندازه 0003/0 روز از سال شمسی بلندتر است. این اضافه ، در هر ده هزار سال به سه روز بالغ میگردد و اما در چنین مدت درازی عوامل دیگری وارد میشوند. طول سال شمسی دارای تغییرات بسیار کندی است و طول آن تغییر میکند. قانون مربوط به این تغییر کاملا شناخته شده نیست. به علاوه حرکت وضعی زمین به دور محور چرخشی آن دستخوش تغییرات است که بعضی از آنها قابل پیش بینی است. تمام کشورها بلافاصله اصلاحات گرگوری را بکار نیستند. در حال حاضر کلیه کشورها تقویم گرگوری را حداقل برای منظور رسمی قبول کردهاند. [ jdf.scr.ir ]
برگرفته از: دانشنامه ی رشد
نشانی کوتاه این صفحه: